Hufiec ZHP Lubliniec

Chorągiew Śląska

wolneharcestwoWolne Harcerstwo powstało z początkiem 1921 roku z inspiracji i pod kierunkiem instruktora tarnowskiego i krakowskiego Adama Ciołkosza. W obszernych programowych listach otwartych (z nich pochodzą cytaty), skierowanych do starszych harcerzy, przedstawił on tezę o konieczności odnowy harcerstwa, przywrócenie mu charakteru ruchu a nie organizacji, likwidacji biurokracji, skostniałych form przysłaniających treść, dogmatyzmu i krępowania indywidualności. Proponował decentralizację. Rolą kierownictwa miało być wlewanie myśli twórczej w ruch harcerski, jego ożywianie.

Wolne Harcerstwo początkowo było lewicowe w podobny sposób jak ?lewicowi? byli XIX-wieczni pozytywiści: przez wyczulenie na problemy niższych warstw społecznych, otwartość na nie i hasła pracy mającej na celu rozwój ludzi ?nisko urodzonych?. Ciołkosz postulował objęcie zasięgiem harcerstwa także młodzieży rzemieślniczej, robotniczej, wiejskiej i zaniedbanej. Do pracy z tą młodzieżą zalecał skierować szkolną młodzież inteligencką.

Widział konieczność rozpropagowania zdobywania stopni, ułatwienie ich zdobywania młodszym harcerzom, jednak bez obniżania ich poziomu. W tym celu zalecał uprzystępnić i dostosować do poziomu młodzieży czasopisma i podręczniki harcerskie.

Ideologię harcerską Ciołkosz streszczał hasłem ?przez Polskę ? do ludzkości?. Braterstwo skautowe miało być krokiem ku braterstwu ludzkości. Żądał przy tym pełnej apolityczności harcerstwa.

Wolne Harcerstwo może być uważane za protoplastę ruchu wędrowniczego. Ciołkosz był zdecydowanym przeciwnikiem militaryzmu w harcerstwie. Kluczową zaś rolę przeznaczał nauce współżycia z naturą. Indianizm i wzorce zaczerpnięte z E.T. Setona proponował zaadaptować na rodzimą słowiańszczyznę. Istotą Setonowskiego woodcraftu/indianizmu jest powrót do przyrody i przeżywanie w sobie jej prawdy, piękna i dobra.

W swych założeniach Wolne Harcerstwo nie miało rozbijać ZHP, gdyż nie tworzy nowego zrzeszenia lub związku, a jest wyłącznie ośrodkiem ideowym, skupiającym starszych harcerzy. Wolnym harcerzem/harcerką może być każdy harcerz/harcerka pozostając już poza ramami istniejącej organizacji harcerskiej ? pragnie w dalszym ciągu służyć wielkim harcerskim ideałom prawdy, piękna i dobra, sposobami które on sam uzna za stosowne i zmierzające do tego celu. Jednak przynależność do oficjalnego ZHP nie musi być przeszkodą w należeniu do Wolnego Harcerstwa.

W Wolnym Harcerstwie nie ma żadnych  ustaw ani regulaminów, nie ma stopni ani pod- ani nadrzędnych, nie ma żadnej egzekutywy, żadnej upełnomocnionej reprezentacji. Istnieje tylko jeden rodzaj odpowiedzialności: przed samym sobą. Wolne Harcerstwo nie krępuje ?wolnych harcerzy? żadnym sformułowanym programem ideologii harcerskiej; w szczególności nie narzuca im urzędowego prawa harcerskiego, choć i nie nakazuje go odrzucić. By być ?wolnym harcerzem?, wystarczy sam fakt poczuwania się do łączności z ruchem harcerskim i przynależności do świata idei harcerskiej.

Dla współczesnych wędrowników ciekawa będzie symbolika wolnoharcerskiej odznaki: trzy okręgi wpisane w siebie (jeden w drugi), styczne w jednym punkcie, z tego punktu wybucha trójlistny płomień przepleciony z okręgami. Jest to trójjednia: Prawda, Piękno i Sprawiedliwość, trzy elementy ludzkiego ducha, identyczne ze sobą i jedno tworzące. Okrąg to symbol doskonałości, płomienie to żarliwość w służbie ideałom własnej duszy, świętego uniesienia i ofiary. Trójjednia śnieżnobiała, tło czerwone ? razem podkreślają Polskość. Czerwone tło ma też symbolizować świat pracy ? jedynego kryterium wartościowania przyszłego ustroju świata.

Czynnikiem porozumiewawczym i łącznością ruchu miało być czasopismo. Istotnie, w latach 1921-23 ukazywały się ?Płomienie?. Znanym współpracownikiem ruchu i ?Płomieni? był Alojzy Pawełek.

29-30.06.1922 odbył się pierwszy zjazd ?Wolnych Harcerzy?, wzięło w nim udział 80 starszych harcerzy i instruktorów.  Obecni też byli członkowie ZHP, Harcerza Polskiego, Haszomer Hacair, i niemieckiego ruchu młodzieżowego w Polsce. Zjazd był wyrazem międzynarodowej solidarności młodzieży, bardzo istotnej w idei Wolnego Harcerstwa, realizacją ?miłości urzeczywistniającej idee światowego pokoju i światowej rodziny narodów?. Postulowano propagować i wprowadzić w światowym ruchu skautowym esperanto. W Polsce postulowano utworzyć Radę Harcerską Rzeczypospolitej Polskiej, z równoprawnym udziałem wszystkich należących do niej organizacji, dla wymiany informacji, wyjaśniania nieporozumień i wspólnej organizacji akcji.

Jednak na tym samym zjeździe zaczął się rysować rozłam. Grupa instruktorów z Leonem Jankowskim na czele, nastawiona radykalnie lewicowo, zaczęła dążyć do przekształcenia apolitycznego ruchu w organizację o zdecydowanie politycznym charakterze. Postulowała zakończenie okresu autonomii ruchu w ZHP i stworzenie organizacji z ZHP zrywającej. Ciołkosz i inny ideolog WH Stanisław Jerschina byli temu przeciwni.

Przed II Zjazdem Wolnego Harcerstwa środowiska warszawskie, łódzkie, krakowskie, lwowskie, kaliskie, tarnowskie i kilka innych wystąpiły z ZHP. Postępowała też radykalizacja poglądów, pod wpływem instruktorów związanych z coraz aktywniejszymi w Polsce komunistami (m.in. Jankowskiego). Wobec takiej zmiany, niektórzy sympatycy, w tym Pawełek, zdecydowanie odcięli się od WH.

Na zjeździe krakowskim (1-2.07.1923) dwa nurty zdecydowanie się starły. Jankowski krytykował puszczaństwo, twierdząc, że w można dzięki niemu wychować dzielnych ludzi, ale nie zmieni się ustroju. Optował za pacyfizmem, walką o sprawiedliwość społeczną i internacjonalizmem. Ostatecznie uchwałom zjazdu daleko było do komunistycznego radykalizmu, jednak ogłoszono powstanie Zjednoczenia Wolnego Harcerstwa jako federacji grup ideowych i terytorialnych i zadeklarowano ?najściślejszą łączność z ruchem proletariatu walczącego o swe wyzwolenie społeczne, (...) jesteśmy przeciwko militaryzmowi i wojnom, jako narzędziom kapitalizmu, (...) przeciwko szałom nacjonalizmu i nienawiści plemiennej?.