Hufiec ZHP Lubliniec

"SOKÓŁ"

Towarzystwo Gimnastyczne (legalne) założone we Lwowie w 1867 r. na wzór organizacji czeskiej, założonej 5 lat wcześniej. W Galicji działał legalnie, w zaborze pruskim również od 1885 r. Od 1905 r. nielegalnie w zaborze rosyjskim. Od 1893 r. działał Związek Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim. W 1892 r. wszystkie organizacje zaboru austryjackiego połączyły się w Związek Towarzystw Gimnastycznych "Sokół". W okresie międzywojennym (1919) sokolstwo polskie zjednoczyło się w Związek Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" z siedzibą w Warszawie. Organem prasowym Sokoła był "Przewodnik Gimnastyczny-Sokół". Od 1921 r. wychodził również "Przegląd Sokoli". Sokół był organizacją sportowo-wychowawczo-patriotyczną łączącą w sobie rozwój cielesny i duchowy zgodnie z hasłem "w zdrowym ciele-zdrowy duch". Towarzystwo opierało swoją działalność na gęstej sieci sal gimnastycznych zwanych sokolniami. Były one budowane wysiłkiem samych Sokołów z funduszy zdobywanych poprzez organizowanie zajęć gimnastycznych, zabaw tanecznych, tzw. herbatek oraz ze składek członków lub dotacji państwowych. Statutowa działalność polegała na ćwiczeniach gimnastycznych rozwijających zarówno ducha jak i ciało. Sokoli poza gimnastyką zajmowali się wioślarstwem, lekką atletyką (rzut dyskiem, biegi itd.), kolarstwem, jazdą konną i wieloma innymi dyscyplinami. Sokół polski był organizacją ludzi dorosłych. Próby wciągnięcia młodzieży do organizacji jako tzw. dorost sokoli nie dały większych efektów.

ZLOTY SOKOLE

Najbardziej widowiskową formą działania Sokoła były zloty. Odbywały się one dość często na wszystkich szczeblach od okręgu w górę. Miały na celu: prezentowanie efektów poszczególnych jednostek, wzmacnianie rywalizacji, efekt propagandowy na zewnątrz. Od 1867 r. do 1939 r. w Polsce i okręgach sokolstwa polskiego na emigracji odbyło się kilkaset zlotów o różnej skali i na różnych szczeblach struktury (w tym 8 zlotów wszechzwiązkowych sokolstwa polskiego). Najbardziej znanym zlotem był V Zlot Sokolstwa Polskiego w 1910 r. w Krakowie w 500. rocznicę zwycięstwa pod Grunwaldem. Organizatorem tego zlotu było sokolstwo, mimo że wzięło w nim udział wiele innych organizacji z całej Polski.

STRUKTURA "SOKOŁA"

Podstawową jednostką organizacyjną było gniazdo. Najczęściej liczyło od kilkudziesięciu do kilkuset członków, z czego tylko część regularnie ćwiczyła. W większych miastach było po kilkanaście gniazd i wtedy oznaczano je numerami np. Tarnów I i Tarnów II. Jednostką nadrzędną nad gniazdem był "okręg". Okręgi były oznaczone numerami rzymskimi np. Okręg I. Okręgi najczęściej były związane z większymi miastami np. Okręg II Tarnowski, czy Okręg VII Stanisławski i obejmowały swym zasięgiem terytorium zbliżone do województwa. Okręgi łączyły się w dzielnice. Dzielnice obejmowały kilka Okręgów wydzielonych wg. kryteriów geograficzno-historycznych. Były więc dzielnice: Mazowiecka, Pomorska, Wielkopolska, Małopolska, Krakowska oraz dzielnice na emigracji np. Dzielnica VII z siedzibą w Paryżu. Przykładowo do Dzielnicy Krakowskiej należały okręgi: krakowski, cieszyński, tarnowski, nowosądecki, Zagłębia Dąbrowskiego, tarnobrzeski, rzeszowski i jasielski. Na czele dzielnicy lub okręgu stało Przewodnictwo z przewodniczącym. Dzielnice łączyły się w Związek Towarzystw Gimnastycznych "Sokół". Na czele związku stał naczelnik.

SOKÓŁ A HARCERSTWO

W listopadzie 1909 r. przedstawiciele "Sokoła" w osobach naczelnika dr Kazimierza Wyrzykowskiego i sekretarza Stanisława Bregi spotkali się z ludźmi "Zarzewia". Zawarto umowę, na mocy której "Sokół" zobowiązał się zorganizować na swoim terenie Drużyny Młodzieży Sokolej o podobnej do Zarzewiackich Oddziałów Ćwiczebnych założeniach. W związku z tym Zarzewiacy biorący udział w spotkaniu: Mieczysław Neugebauer, Henryk Bagiński, Bolesław Biskupski dokooptowali do grona nauczycielskiego "Sokoła-Macierzy". W marcu 1910 r. powstają pierwsze drużyny młodzieży sokolej prowadzone przez M. Neugebauera i H. Bagińskiego. Dalszy rozwój skautingu w łonie sokoła, zapewniającego kadrę i zaplecze socjalne, został jednak zahamowany zachowawczym stanowiskiem "szefostwa" Sokoła, które niezbyt chętnym okiem patrzyło na przygotowania wojskowe młodzieży. Zmianę tego stanowiska wywołało wydane w 1910 r. zarządzenie władz austryjackich o obowiązkowym przeszkoleniu wojskowym starszej młodzieży, co sprawiało, że władze Sokoła, nie chcąc by szkolenie to znalazło się w rękach austryjackich stało się podatniejsze na propozycje Zarzewia.

26 lutego 1911 r. na Posiedzeniu Grona Nauczycielskiego "Sokoła-Macierzy" A. Małkowski wygłosił referat o skautingu, w którym przekonał zebranych o podjęcia uchwały o tworzeniu Sokolich Drużyn Skautowych. Dwa dni później wydział "Sokoła" zatwierdził to i wyraził zgodę na rozpoczęcie pierwszego kursu skautowego (20 maja 1911 r.). Równolegle odbył się kurs skautek pod wodzą Olgi Drahonowskiej.  W dniu 22 maja powołano 4 pierwsze drużyny skautowe. Powołano Naczelną Komendę Skautową, której komendantem został Naczelnik Sokoła dr Kazimierz Wyrzykowski. Wkrótce drogi skautingu i Sokoła zaczęły się rozchodzić...

"ELEUSIS"

Z ruchu abstynencji alkoholowej Eleuterja w 1903 r. wyłonił się bardziej skrajny odłam "Eleusys" szerzący poczwórną wstrzemięźliwość od alkoholu, tytoniu, kart i rozpusty. Elsowie ze Lwowa inicjatorzy ruchu, już w 1902 r. proponowali próbę wstrzemięźliwości na rok. Koło krakowskie uznało to za kompromis nie do przyjęcia. Dla odmiany Elsowie krakowscy nazwali się "Eleusis". Różnice te widać na przykładzie statutów "Eleuzys" i "Eleusis". "Hasło poczwórnej wstrzemięźliwości ma służyć nadto, by zjednoczyć elitę narodu w zwarte szeregi, a z ludzi wstrzemięźliwych wybrać tych, co ważniejsze wychowawcze funkcje pełnić winni (...). Jedyny sposób utrudnienia przystępu lichym charakterom, jest żądanie zobowiązania od razu na całe życie (...) to ludzi niezdecydowanych i niepowołanych odstraszy (...) Eleusis jest także zakonem (...) bo cechą zakonu są dożywotnie śluby." Eleusis to ruch religijny, katolicki. Nie ma w nim miejsca dla manowierców czy niekatolików, choć Eleusis popiera zawieranie podobnych towarzystw np. wśród Żydów, czy socjalistów (np. Towarzystwo Trzeźwości). "Eleusis" to ruch narodowy - "bo taka jednolitość ducha zwiększa siły tych, co służą jednej sprawie." "Eleusis" działający głównie wśród studentów lwowskich i krakowskich uczelni przez kilka lat skupiał się wokół osoby prof. Wincentego Lutosławskiego - filozofa o międzynarodowej sławie. Organizował on min. coroczne "elenzynia" - spotkania dyskusyjne w Zakładzie Leczniczym dr. Tarnowskiego w Kosowie. "Eleusis" próbowało tworzyć swoje komórki wśród młodzieży gimnazjalnej tworząc "Związki Nadziei".

"ELEUSIS" A HARCERSTWO

W momencie tworzenia się skautingu polskiego wielu członków "Eleusis" grało w nim pierwsze skrzypce. Do bardziej znanych Elsów należeli: Tadeusz Strumiłło, Jerzy Grodyński, Andrzej Małkowski, Ignacy Kozielewski, a z kobiet Olga Drahonowska i Jadwiga Falkowska. To za sprawą instruktorów pochodzących z "Eleusis" wprowadzono 10. punkt Prawa Harcerskiego, będący ewenementem w skali światowego ruchu skautowego już w chwili wprowadzenie go w życie. Elsowie stanowili naturalną przewagę dla militarystycznych i gimnastycznych wpływów Zarzewia i Sokoła w młodym ruchu harcerskim. Przejawiało się to m. in. w powołaniu na przełomie 1911/1912 r. na Zjeździe w Krakowie grupy "Gniazdo", zrzeszyła Elsów pracujących w harcerstwie. Krzyż harcerski - najważniejszy symbol polskiego skautingu jest również tworem Elsa - ks. dr. Kazimierza Lutosławskiego, brata prof. Wincentego - filozofa.

opracował: phm Robert Kreczmański
informacje pochodzą ze strony:  http://208wdhiz.home.pl